ශ්‍රී ලංකාවේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන (UNDP) විසින්, එහි (BIOFIN) වැඩසටහන යටතේ, වනජීවී හා ස්වභාවආරක්ෂක සංගමය (WNPS) සහ LOLC සමඟ එක්ව, වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ මඟ පෙන්වීම යටතේ, මානව-වනජීවී ගැටුම් අවම කිරීම සහ වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති ශ්‍රී ලංකා කොටියාගෙන් (Panthera pardus kotiya) ආරක්ෂා කිරීම අරමුණු කරගත් පුරෝගාමී පශු සම්පත් රක්ෂණ යෝජනා ක්‍රමයක් දියත් කරන ලදී. අද දින පැවති දියත් කිරීමේ අවස්ථාවට වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් රන්ජන් මාරසිංහ මහතා; ශ්‍රී ලංකාවේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩස‍ටහනේ( UNDP) නේවාසික නියෝජිත අසූසා කුබෝටා මහත්මිය; LOLC හි ප්‍රධාන මෙහෙයුම් නිලධාරී කිත්සිරි ගුණවර්ධන මහතා; සහ වනජීවී හා ස්වභාව ආරක්ෂක සංගමයෙහි (WNPS) සභාපති ග්‍රැහැම් මාෂල් මහතා සහ ව්‍යාපෘති ප්‍රධානී ස්පෙන්සර් මැනුවෙල්පිල්ලේ යන අය සහභාගී වූහ.
මෙම ආකාරයේ පළමු වැඩසටහන වන මෙමගින් කොටියාග ගොදුරු වීම නිසා පශු සම්පත් අහිමි වන ගොවීන්ට ක්ෂණික මූල්‍ය වන්දි ලබා දෙන අතර, එමඟින් මෙම මූල්ගල් විශේෂයේ (keystone species) පළිගැනීමේ අදහසින් සිදු කරන මරා දැමීම් අඩු කරන අතර ග්‍රාමීය ජීවනෝපායන් ආරක්ෂා කරයි.
ශ්‍රී ලංකා දිවියා දිවයිනේ භෞමික පරිසර පද්ධතිවල ඉහළම විලෝපිකයා වන අතර, ශාකභක්ෂක ජනගහනය නියාමනය සිදු කරමින් පාරිසරික සමතුලිතතාවය පවත්වා ගනී. මූල්ගල් විශේෂයක් (keystone species) ලෙස, එහි පැවැත්ම සෞඛ්‍ය සම්පන්න වාසස්ථාන සඳහා ඉතා වැදගත් වන අතර, ඔවුන්ගේ පැවැත්ම වාර්ෂිකව සංචාරකයින් දහස් ගණනක් විල්පත්තු, යාල, කුමන සහ හෝර්ටන් තැන්න වැනි ජාතික වනෝද්‍යාන වෙත ආකර්ෂණය කරයි. කෙසේ වෙතත්, වාසස්ථාන කුඩා වීම, වනාන්තර කැබලි කිරීම සහ අනවසර දඩයම් කිරීම් මගින් ස්වභාවික ගොදුරු ප්‍රමාණය අඩු කර ඇති අතරම, එමගින් ඇතැම් දිවියන්ට මිනිස් ආධිපත්‍යය සහිත ප්‍රදේශවලට යාමට සිදු වී ඇති අතර, එහිදී ඔවුන් ඇතැම්විට පශු සම්පත් ගොදුරු කර ගනී. මෙය ග්‍රාමීය ගොවීන්ට සැලකිය යුතු ආර්ථික පාඩු ඇති කරන අතර, බොහෝ අවස්ථාවලදී, පළිගැනීමේ අදහසින් සිදු කරන දඩයම් කිරීමට හේතු වී ඇති අතර, විශේෂය තවදුරටත් අනතුරේ හෙළයි.
මෙම මුලපිරීම පිළිබඳව සඳහන් කරමින් වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් රන්ජන් මාරසිංහ මහතා මෙසේ පැවසීය: “මෙම වැඩසටහන දිවියන් සංරක්ෂණය කිරීමේ දිගුකාලීන අභියෝගයකට ප්‍රායෝගික හා කාලෝචිත විසඳුමක් සපයයි. බලපෑමට ලක් වූ ගොවීන්ට කඩිනම් සහ සාධාරණ වන්දි ලබා දීමෙන්, අපි පළිගැනීමේ අදහසින් සිදු කරන ක්‍රියාකාරකම් වල අවධානම අඩු කරන අතර ප්‍රජාවන් සහ සංරක්ෂණ බලධාරීන් අතර විශ්වාසය ගොඩනඟමු. ග්‍රාමීය ජීවනෝපායන් ආරක්ෂා කරමින් ශ්‍රී ලංකාවේ ඉහළම විලෝපිකයාගේ අනාගතය සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා ප්‍රගාමී පියවරකි.”
2022 දී, වනජීවී හා ස්වභාව ආරක්ෂක සංගමය (WNPS) විසින් LOLC හෝල්ඩින්ග්ස් සමඟ හවුල්කාරිත්වයෙන් බහු-කලාපීය දිවියන් පර්යේෂණ සහ සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කරන ලද අතර, පානම, සීගිරිය, කිලිනොච්චිය, බෙලිහුල්ඔය, කලවාන සහ කොටගල යන ප්‍රදේශවල පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථාන හයක් ස්ථාපිත කරන ලදී. සීගිරිය පර්යේෂණ ප්‍රදේශයේ මූලික සමීක්ෂණවලින් ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ සහ ප්‍රේරක කලාපවලට මායිම්ව ඇති ගම්මානවල නිතර පශු සම්පත්කොටියාගෙන් විසින් දඩයම් කිරීම අනාවරණය විය. එකී දඩයම් වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කොටියාන් න් වස දීම්, උගුල් ඇටවීම් සහ වෙඩි තැබීම් ඇතුළු වාර්තා නොවූ පළිගැනීමේ අදහසින් සිදු කරන ලද මරා දැමීම් වලට ගොදුරු විය.
මෙම සොයාගැනීම් වලට සෘජු ප්‍රතිචාරයක් ලෙස පශු සම්පත් වන්දි වැඩසටහන සංවර්ධනය කරන ලදී. බලපෑමට ලක් වූ ගොවීන්ට කාලෝචිත හා සාධාරණ මූල්‍ය ආධාර සැපයීම, පශු සම්පත් අහිමි වීමෙන් ඇතිවන ආර්ථික බලපෑම අඩු කිරීම, සහ දිවියන් සංරක්ෂණය ප්‍රවර්ධනය කිරීම එහි අරමුණු වේ. එමගින් සංරක්ෂණ බලධාරීන් සහ ප්‍රජාවන් අතර විශ්වාසය ශක්තිමත් කිරීම, විලෝපික සිදුවීම් පිළිබඳ දත්ත රැස් කිරීම වැඩිදියුණු කිරීම සහ ප්‍රගාමී ගැටුම් වැළැක්වීමේ පියවරයන් පිළිබඳව දැනුවත් කිරීම ද අපේක්ෂා කරයි.
රක්ෂණ සහකරුගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන්, LOLC රක්ෂණ සමාගමේ සභාපති කිත්සිරි ගුණවර්ධන මහතා මෙසේ පැවසීය: “දිවියන් ආශ්‍රිත විලෝපනය සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ පළමු පශු සම්පත් වන්දි ප්‍රතිපත්තිය හඳුන්වා දීමේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන (UNDP),වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව (DWC) සහ වනජීවී හා ස්වභාව ආරක්ෂක සංගමය සමඟ හවුල් වීමට ලැබීම ගැන අපි ආඩම්බර වෙමු. මෙම පුරෝගාමී මුලපිරීම අත්‍යවශ්‍ය සංරක්ෂණ අවශ්‍යතාවයක් සපුරාලනවා පමණක් නොව, ග්‍රාමීය ජීවනෝපායන් සඳහා සහාය වන අතරම ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා අපගේ දිගුකාලීන කැපවීම ද පිළිබිඹු කරයි. එක්ව කටයුතු කිරීමෙන්, අප හට ප්‍රජාවන්ට සහ වනජීවීන්ට සමෘද්ධිමත් විය හැකි තිරසාර විසඳුම් නිර්මාණය කළ හැකිය.”
ශ්‍රී ලංකාවේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන (UNDP), එහි (BIOFIN) වැඩසටහන හරහා, රක්ෂණ වාරිකයේ පිරිවැය ආවරණය කරනු ඇති අතර, LOLC හෝල්ඩින්ග්ස් මෙම යෝජනා ක්‍රමය සඳහා රක්ෂණ සැපයුම්කරු ලෙස කටයුතු කරයි. දිවියන්ට ගොදුරු වීම හේතුවෙන් පශු සම්පත් හානි වුවහොත්, බලපෑමට ලක් වූ ගොවීන්ට සිද්ධිය නම් කරන ලද වනජීවී හා ස්වභාව ආරක්ෂකසංගමයේ (WNPS) ප්‍රාදේශීය නිලධාරියෙකුට වාර්තා කළ හැකිය. එවිට වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව, පශු වෛද්‍ය සහ ග්‍රාම නිලධාරීන් සමඟ සහයෝගයෙන්, කඩිනම් සත්‍යාපනයක් සහ තක්සේරුවක් සිදු කරනු ඇත. සුදුසුකම් තහවුරු කළ පසු, හිමිකම් පෑම ප්‍රමාදයකින් තොරව ක්‍රියාවට නංවනු ලබන අතර, සාමාන්‍යයෙන් සත්‍යාපනයෙන් පැය 72ක් ඇතුළත වන්දි සෘජුවම ගොවියා වෙත යොමු කරනු ලැබේ.
වැඩසටහන පිළිබඳව අදහස් දක්වමින්, ශ්‍රී ලංකාවේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩස‍ටහනෙහි (UNDP) නේවාසික නියෝජිත Azusa Kubota, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩස‍ටහනෙහි (UNDP) දායකත්වය මූල්‍යමය සහයෝගයෙන් ඔබ්බට යන බව අවධාරණය කළාය. “ගොවීන්, පශු වෛද්‍ය නිලධාරීන් සහ වනජීවී සංරක්ෂණ කාර්ය මණ්ඩලය ඵලදායී ලෙස සම්බන්ධ කර ගැනීම සඳහා ඉලක්කගත බිම් මට්ටමේ සන්නිවේදන ව්‍යාපාරයක් දියත් කිරීම ඇතුළුව, මෙම මුලපිරීමේ සැලසුම, බෙදා හැරීම සහ ළඟාවීම අපි ශක්තිමත් කරමින් සිටින්නෙමු. ජෛව විවිධත්ව මූල්‍ය මුලපිරීම (BIOFIN) සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩස‍ටහනෙහි පුළුල්මුලපිරීම්වල අතීත කාර්යයන් මත පදනම්ව, අපි රක්ෂණ ක්‍රමය ජාතික ප්‍රතිපත්ති රාමු තුළට ඇතුළත් කිරීමට සහ විශේෂයෙන් භූමිය මත ජීවය ආරක්ෂා කිරීමට සහ තිරසාර ප්‍රජාවන් ගොඩනැගීමට සම්බන්ධිත.තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක ඉදිරියට ගෙන යාමට අවශ්‍ය මූල්‍යකරණ මෙවලම් ඇතුළු නව්‍ය යාන්ත්‍රණයන් පරීක්ෂා කිරීමට උපකාර කරමු.”
ක්ෂණික සහනවලට අමතරව, වැඩසටහන මගින් රාත්‍රී කාලයේ විලෝපික-ප්‍රතිරෝධී කොටු (predator-proof night-time enclosures), බෙදාගත් රාත්‍රී නිවාස සඳහා පොදු පශු සම්පත් කූඩාරම් communal livestock pens for shared overnight housing, සහ මුදල් ගෙවීම් වෙනුවට ආදේශක සතුන් ලබා දෙන නව්‍ය ‘ගව බැංකු’ පද්ධතියක් වැනි වැළැක්වීමේ පියවරයන් ප්‍රවර්ධනය කරයි. මෙම මුලපිරීම් අරමුණු කරන්නේ පශු සම්පත් පාඩු අවම කිරීම, ‘පළිගැනීමේ අදහසින් සිදුකරන මරා දැමීම්’ වැළැක්වීම සහ මිනිසුන් සහ දිවියන් අතර සහජීවනය වර්ධනය කිරීමයි.
වනජීවී හා ස්වභාව ආරක්ෂක සංගමයේ (WNPS) සභාපති ග්‍රැහැම් මාෂල් මෙසේ පැවසීය: “කල් පවත්නා සංරක්ෂණය මිනිසුන්ට සහ වනජීවීන්ට ප්‍රයෝජනවත් වන දිගුකාලීන විසඳුම් මත රඳා පවතී. මෙම වන්දි වැඩසටහන එවැනි එක් මුලපිරීමකි – ප්‍රායෝගික, විද්‍යාත්මකව පදනම් වූ සහ කාලයත් සමඟ අප ප්‍රජාවන් සමඟ ගොඩනඟන විශ්වාසය මත පදනම් වී ඇත.”
මෙයට අමතරව, සංකල්පයෙන් ක්‍රියාත්මක කිරීම දක්වා වැඩසටහන මෙහෙයවමින්, වනජීවී හා ස්වභාව ආරක්ෂක සංගමයේ (WNPS)ව්‍යාපෘති ප්‍රධානී ස්පෙන්සර් මැනුවෙල්පිල්ලේ මෙසේ පැවසීය: “මෙම මුලපිරීම පර්යේෂණ සොයාගැනීම් සැබෑ ලෝක විසඳුම් බවට පත් කිරීම සඳහා වනජීවී හා ස්වභාව ආරක්ෂක සංගමයෙහි (WNPS) හි කැපවීම පිළිබිඹු කරයි. එවැනි වැඩසටහනක අවශ්‍යතාවය මතු වූයේ LOLC–WNPS බහු-කලාපීය දිවි පර්යේෂණ සහ සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘතිය හරහා වන අතර, එහිදී පශු සම්පත් විලෝපනය, ගැටුමේ ප්‍රධාන ප්‍රේරකයක් ලෙස ඉස්මතු විය. ගැටලුව නිමක් නැතිව සාකච්ඡා කරනවාට වඩා – දිවියන් සංරක්ෂණය කිරීමේ දිගුකාලීන අභියෝගයකට මුහුණ දෙන පුරෝගාමී, ප්‍රායෝගික යාන්ත්‍රණයක් සංවර්ධනය කරමින් ඔවුන්ගේ භූ දර්ශන බෙදා ගන්නා ප්‍රජාවන්ට සහාය වෙමින් – ක්‍රියාත්මක වීම අපි තෝරා ගත්තෙමු.”
සංරක්ෂණය යනු දෙපසට විහිදී යන මාර්ගයකි; පාරිසරික සමතුලිතතාවය පවත්වා ගැනීම සඳහා මිනිසුන්ට දිවියන් අවශ්‍ය වන අතර, දිවියන්ට ඔවුන්ගේ පැවැත්ම සහතික කිරීම සඳහා මිනිසුන් අවශ්‍ය වේ. ග්‍රාමීය ජීවිතයේ ආර්ථික යථාර්ථයන් හඳුනා ගැනීමෙන් සහ ජෛව විවිධත්වය සමානව ඇගයීම මගින් මෙම මුල්පිරීම, ජීවනෝපායන් සහ ශ්‍රී ලංකාවේ අද්විතීය ස්වාභාවික උරුමය යන අංගයන් ද්විත්වයම ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වන සාකල්‍ය ප්‍රවේශයක් නියෝජනය කරයි.